به راستى چه كسى از دردهاى پنهانى آزدگان باخبر است؟ آيا از دردهاى نامرئى آزادگان امروز و اسيران ديروز باخبريم؟ چه تحقيقات و پژوهش‏هايى براى تشخيص انواع دردهاى آزادگان انجام شده است؟ آيا از تحقيقات دنيا در مورد اسيران و آثار فيزيولوژيايى، روانى و اجتماعى متعاقب آن مطلع شده‏ايم؟ چه نگرش‏هايى در مورد اينان وجود دارد؟

دو نگرش در مورد آزادگان وجود دارد.

الف) نگرش همدلانه و مثبت، مبنى بر اينكه آزادگان يادگاران شهيدانند و از ميان جمع ايثارگران بيشترين بار درد بر روى دوش اينان سنگينى می‏كند. بنابراين بايد دردهايشان را تشخيص داد، كمك كرد و از آلام آن‏ها كاست، هر چند در اين نوشته از دردهايى كه از رهگذر حقوقى، اجتماعى، شغلى و ... در مورد ايثارگران من جمله آزادگان وجود دارد صرف نظر شده است.

ب) نگرش منفى؛ ناديده گرفتن دردهاى نامرئى و آسيب‏ها و مشكلاتى كه اين قشر را مى‏آزارد. چه تفكرى وجود دارد كه دنيايى از دردهاى اين قشر را نمى‏تواند ببيند و يا نمى‏خواهد ببيند؟

آزادگان علاوه بر جراحت و معلوليت آشكار از جبهه‏هاى نبرد و بعضاً جراحات اسارت، آلام بسيارى را با خود حمل مى‏كنند كه برخى از آن‏ها جسمانى، بعضى روانى و برخى ديگر روان - تنى است. آيا مى‏توان اسيرى را يافت كه ناراحتى‏هاى گوارشى و معده اذيتش نكند؟ آيا واقعاً نمى‏دانيم ناراحتى‏هاى استخوان و مفاصل با تحمل بسيارى از شكنجه‏هاى اسارت آزادگان را مى‏آزارد؟ چرا بعضى‏ها نمى‏خواهند باور كنند كه اسيران با تحمل ضربات شلاق و مشت و لگد بر سر و صورت آن‏ها از ناراحتى‏هاى متعاقب آن رنج مى‏برند؟ آيا مى‏دانيم ناراحتى مربوط به تنفس و ريه چگونه اين قشر را نگران مى‏كند؟ آيا مشكلات اعصاب از نگرانى‏ها و عوارض اسارت نيست؟ آيا بسيارى از ناراحتى‏هاى مربوط به جوارح، اندام و روان كه آزادگان بدان مبتلا هستند و نيز ناراحتى‏هايى كه هنوز نامعلوم است و يا در آينده بروز خواهند كرد و همه به نحوى آزادگان را مورد تهديد قرار مى‏دهد را شناسايى كرده‏ايم؟

آيا اينكه دردهاى پنهان آزادگان ديده نمى‏شود ناشى از اين تفكر نيست كه زخم و درد آشكار را مى‏بينيم و نامرئى‏ها را نمى‏بينيم؟ و به دردهاى پنهان توجهى نداريم.

هر چند تيپ شخصيتى و ميزان مقاومت و تحمّل‏پذيرى آزادگان در ميزان ابتلاى آنان به انواع ناراحتى‏ها، اختلالات روانى، روان - تنى (Psychosomatic) و غيره مؤثر است ولى هرگز نمى‏توانيم ناراحتى‏هاى خلقى، PTSD (اختلالات مربوط به ضربه پس از حادثه) و استرس‏هاى آن و ساير مشكلات مربوط به حافظه، دهان و دندان، شنوايى، بينايى و ... را به درستى درك كنيم. چرا به اين باور نرسيده‏ايم كه بسيارى از ناراحتى‏هاى جسمانى به دنبال ناراحتى‏هاى روانى بر فرد عارض مى‏شود و نيز بر اين امر واقف نيستيم كه فضاى اسارت و حوادث آن بر ميزان ابتلاى به انواع ناراحتى‏ها و تقويت آن بى‏تأثير نيستند.

بى‏شك اسارت آثار روانى، جسمانى و روان - تنى زيادى را بر اسير ايجاد مى‏نمايد (نويسنده مقاله كتابى تحت عنوان آثار روانى اسارت و راههاى مقابله نوشته است كه برخى از آثار در آن ذكر شده است).

ممكن است برخى از ناراحتى‏ها، اختلالات و بيمارى‏هاى آزادگان هنوز هم مورد توجه قرار نگرفته و يا به آن نرسيده باشند، اما نكته قابل توجه اين است كه موضوع آزادگان به عنوان بهترين سوژه جهت پژوهش‏هاى علمى مى‏تواند راهگشاى بسيارى از تكنيك‏هاى جديد در پيشگيرى و درمان باشد.

واقعاً تعداد بيش از 800 آزاده‏اى كه پس از آزادى به درجه‏ى رفيع شهادت نائل آمدند، معلوم است با چه اثراتى از عواقب جنگ در اسارت به شهادت رسيدند؟

قطعاً بسيارى از ناراحتى‏هاى مستمرى كه هم اكنون بسيارى از آزادگان از آن رنج مى‏برند از عواقب اسارت و لطمات آن است كه بى‏شك هم بر دولتمردان و مسؤولان است كه جدّى‏تر بدان بنگرند و هم بر همه‏ى انديشمندان، محققان و پژوهشگران در رشته‏هاى مختلف پزشكى و روانپزشكى، روان‏شناسى، جامعه‏شناسى است كه بتوانند بهترين بهره‏بردارى‏هاى علمى را ببرند و اين قشرى كه از طرفى بوى شهادت را بارها و بارها استشمام كرده و در دو جبهه‏ى خط مقدم جنگ و اسارت زخم برداشته و طعم جانبازى را چشيده‏اند و نيز سالها عوارض اسارت را با خود به همراه دارند مساعدتى مسؤولانه داشته باشيم.